Επιμέλεια: Παλαιομνήμων Πολυχρονίου.
Πριν από 83 χρόνια, τέτοιες μέρες, έγιναν στην Κρήτη σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ ελληνικών-συμμαχικών και γερμανικών-ιταλικών στρατευμάτων. Η μάχη της Κρήτης ξεκίνησε στις 20 Μαΐου 1941 και ολοκληρώθηκε την 1η Ιουνίου 1941 με κατάληψη τής Μεγαλονήσου από τους Γερμανούς.
Τον Απρίλιο τού 1941 ναζιστικές δυνάμεις επετέθησαν στην χώρα μας, κατορθώνοντας εν τέλει να καταλάβουν την ηπειρωτική Ελλάδα. Ελεύθερη παρέμενε μόνον η Κρήτη. Η κατάληψις τής μεγαλονήσου εκρίνετο απαραίτητη για την κυριαρχία των δυνάμεων τού Άξονος στην Μεσόγειο. Ως πιο αποτελεσματικός τρόπος για την επίτευξη αυτού του σκοπού κρίθηκε η χρήση των πλέον επιλέκτων τού γερμανικού στρατού, των αλεξιπτωτιστών, υπό την συνδρομή και άλλων γερμανικών μονάδων. Κωδική ονομασία: «Επιχείρηση Ερμής» (Unternehmen Merkur).
Τα ξημερώματα της 20ης Μαΐου, λοιπόν, ξεκίνησε η γερμανική επιχείρηση με τη ρίψη των Γερμανών αλεξιπτωτιστών στη δυτική Κρήτη. Η αντίσταση τού ντόπιου πληθυσμού ήταν μεγαλειώδης, αντάξια της φημισμένης κρητικής λεβεντιάς! Με τη χρήση αρχικώς των όπλων και εν συνεχεία… γεωργικών εργαλείων (!) Κρήτες λεβέντες όλων των ηλικιών, επετίθεντο και εξουδετέρωναν τους γερμανούς πυροβολώντας τους κάποιους πριν προλάβουν να προσγειωθούν και άλλους χτυπώντας τους με τα εργαλεία τους αλλά και με τα γυμνά τους χέρια, αφ’ ότου έφταναν στο έδαφος! Οι απώλειες των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ήσαν μεγάλες, σε τέτοιο βαθμό που σχεδόν αποδεκατίστηκαν και ουσιαστικά δεν πήραν μέρος σε κάποια άλλη αποστολή ως το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Επιπροσθέτως η καθυστέρηση που υπέστησαν οι Γερμανοί στην Κρήτη, είχε ως αποτέλεσμα να να αποτύχει στην συνέχεια η επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα» εναντίον της Σοβιετικής Ενώσεως, που οδήγησε στην συνολική ήττα τού Άξονος.
Μετά την κατάληψη της Μεγαλονήσου, οι Γερμανοί που είχαν ένιωθαν, εκτός από θυμωμένοι, και θιγμένοι για το γεγονός ότι είχαν υποστεί βαριές απώλειες ακόμη και από απλούς άοπλους χωρικούς, προέβησαν σε μια σειρά ανείπωτων αντιποίνων εις βάρος τού τοπικού πληθυσμού, ακόμα και των πλέον αθώων. Στο χωριό Κακόπετρος του νομού Χανίων, για παράδειγμα, μετά την κατάληψή του, εκτελέστηκαν από τους Ναζί έξι γυναίκες και ένα βρέφος!
Άλλα χωριά που δέχτηκαν την εκδικητική μανία των Ναζί, ήταν:
– Η Αλικιανός (ή Αλικιανού) Χανίων, όπου στις 2 Ιουνίου εκτελέστηκαν 42 άνδρες στον περίβολο της εκκλησίας του χωριού, με ορισμένους μάλιστα να θάβονται ζωντανοί.
– Το Κοντομαρί Χανίων, όπου εκτελέστηκαν όλοι οι άρρενες τού χωριού. Μάλιστα, η «Σφαγή στο Κοντομαρί» καταγράφηκε από τον φωτογραφικό φακό του Γερμανού πολεμικού ανταποκριτή Franz Peter Weixler, χάρις στον οποίον έχουμε αποτυπωμένη φωτογραφικώς στιγμή προς στιγμήν την φρικτή εκτέλεση, ως αδιάψευστο μάρτυρα των ναζιστικών θηριωδιών.
– Η Κάνδανος (ή Κάντανος) Χανίων, όπου ως αντίποινα για τον θάνατο 25 Γερμανών στρατιωτών κατά την προσπάθεια κατάληψης τού χωριού, όχι μόνο εκτελέστηκαν κάποιοι από τους άνδρες του, αλλά η ίδια ή Κάνδανος ισοπεδώθηκε, ενώ απαγορεύτηκε η επίσκεψη σε κάθε Έλληνα σε αυτή, με ποινή θανάτου με άμεσο τουφεκισμό, καθώς και η ανοικοδόμησή της. Οι Ναζί, μάλιστα, έστησαν επιγραφές στα ελληνικά και στα γερμανικά για να «δικαιολογήσουν» το φρικιαστικό έγκλημά τους: «Εδώ υπήρχε η Κάνδανος. Κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας 25 Γερμανών στρατιωτών. Ως αντίποινον των από οπλισμένων πολιτών, ανδρών και γυναικών εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων Γερμανών στρατιωτών κατεστράφη η Κάνδανος. Διά την κτηνώδην δολοφονίαν Γερμανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του μηχανικού, από άνδρας, γυναίκας, παιδιά και παπάδες μαζί και διότι τόλμησαν να αντισταθούν κατά του Μεγάλου Ράιχ, κατεστράφη την 3η -6- 1941 η Κάνδανος εκ θεμελίων, δια να μην επανοικοδομηθεί ποτέ πλέον»…
– Κυρτόδαμος Χανίων, όπου επίσης εκτελέστηκε το σύνολο των νέων ανδρών.
Τα αντίποινα συνεχίστηκαν και τους επόμενους μήνες και υπολογίζεται ότι μόνο κατά το πρώτο αυτό χρονικό διάστημα εκτελέστηκαν 2.000 Κρητικοί χωρικοί: 6.593 άντρες, 1.118 γυναίκες, 869 παιδιά. Ακόμα και γέροι, ή άρρωστοι. Ανάπηροι εκτελούνταν στα κρεββάτια τους! Κατεστράφηκαν ολοσχερώς 12.913 οικίες και 11.518 μερικώς. Τέλος, έμειναν ορφανά από πατέρα 12.515 παιδιά, από μητέρα 4.457 και από τους δύο γονείς 1.951 παιδιά.
Ως προς τις γερμανικές απώλειες, υπολογίζεται ότι είχαν γύρω στους 4.000 νεκρούς και αγνοούμενους και 2.500 τραυματίες. Η δε Luftwaffe, η γερμανική αεροπορία, έπαθε πανωλεθρία, καθώς έχασε 220 αεροσκάφη και άλλα 144 έπαθαν σοβαρές ζημιές.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΡΑΓΟΥΔIOY
Συνθέτης: Κώστας Μουντάκης
Στιχουργός: Κώστας Μουντάκης
Ερμηνευτής: Κώστας Μουντάκης
Δίσκος: «Η μάχη της Κρήτης – Κρητικά νακλιά»
Δισκογραφική Εταιρεία: MARGOPHONE)
Έτος Κυκλοφορίας: 1973
Πληροφορίες: Ελληνική συμμετοχή στην Eurovision 2025.
Ιστορικό Υπόβαθρο: Η ηρωική αντίσταση των Κρητών κατά των Γερμανών στην Μάχη τής Κρήτης, 1941.
Στίχοι:
[Ήχος αεροπλάνων, βομβαρδισμών και πυροβόλων]
Βροντά κι αστράφτει ο ουρανός και σειέται* ούλη η πλάση
και χοχλακάει* η θάλασσα και ντουμανιούν* τα δάση.
Και τέτοια μέρα τού Μαγιού, να μη ξαναπεράσει!
Σίδερο, ατσάλι και φωτιά βρέχουν στη γη τα ουράνια
κι από τα ύψη πέφτουσι κοπαδιαστοί οι κουρσάροι.
– Δώσε μου, μάνα, την ευχή, για θα μισέψω* πάλι·
στο κατωμέρι γίνεται ξεφάντωση μεγάλη!
– Άμε, παιδί μου, στο καλό, και να’ χεις την ευχή μου,
να τα τιμήσεις τ’ άρματα, να γειάνει η ψυχή μου.
Στην Κρήτη πάει η λεβεδιά και η αντρειοσύνη αντάμα,
και μαντινάδα γίνεται ο πόνος και το κλάμα!
Και μέσα στην οχλοβοή ξένη κραυγή γροικάται*:
«Παραδοθείτε, Κρητικοί! Σκύψε, προσκύνα, Κρήτη!».
Γροικά τα και συθέμελα κουνιέται ο Ψηλορείτης
και με φωνή λεονταριού, καρδιά παλληκαρήσια,
τη δίδει την απόφαση περήφανα κι αντρίκεια:
«Ποιος είσαι εσύ που την καλείς την Κρήτη να κιοτέψει;
Εδώ θρησκεία το σπαθί και πίστη το μαχαίρι,
Και τ’ άρματα απαράδοτα κι απάτητα τα κάστρα!
Επά ‘ναι ο πόλεμος γιορτή και το τουφέκι γλέντι,
και πανηγύρι ο θάνατος κι ο Χάρος συντοπίτης!».
Χριστέ, να σπούσαν οι φ(υ)λακές*,
να φύγω από το κάστρο,
να πάρω δίπλα τα βουνά,
να βγω στον Ψηλορείτη.
να μού βγορίσουν* τα Σφακιά,
τ’ αρμί* τού Καλλικράτη,
ν’ ακούσω αρμάτων ταραχή!
Επά ο θρήνος κι ο οδυρμός γίνεται μαντινάδα
κι ο χαμός κι ο αφανισμός ριζίτικο τραγούδι.
Και εδά τη σέρνω τη φωνή, ν’ ακούσει ο κόσμος ούλος.
Θα κροταλίσω τ’ άρματα, που θα σειστεί ο τόπος.
Να αντιλαλήσει η Σάμιτος* και να βουίξει ο Γιούχτας*,
και να τραντάξει ο Βρύσινας* και να σειστούν τ’ Ανώγια,
να βγούνε κόκκινες φωτιές από τον Ταυρωνίτη*,
κι από τής Βάμου τα χωριά να πεταχτούνε φλόγες!
Στο Μάλεμε, στου Λατζιμά να βγούνε μαύρα νέφη,
κι ο τάφος τού Ακρωτηριού ν’ αστράψει και να λάμψει!
Να δείτε σκύλοι άπιστοι πώς πολεμά η Κρήτη!!!
Για μας ζωή και θάνατος συμπορπατούν ομάδι
κι ετσά θα το λαλούμε νε, κι ας γίνει η Κρήτη Αρκάδι!
Ήτο τση Κρήτης ριζικό το Χάρο να παλέψει
και το κεφαλομάντηλο το μαύρο να φορέσει.
* Λεξιλόγιο:
σειέται (ρ. σειέμαι) = σείεται, τρέμει.
χοχλακά (ρ. χοχλακώ) = κοχλάζει.
ντουμανιούν = ντουμανιάζουν.
θα μισέψω (ρ. μισεύω) = θα φύγω.
λεβεδιά = λεβεντιά.
γροικάται (ρ. γροικώ) = ακούγεται.
να μού βγορίσουν (ρ. βγορίζω) = να μου φανούν από μακριά, τα να δω από μακριά.
αρμί = ύψωμα.
Σάμιτος = βουνό τής Κρήτης στον νομό Ρεθύμνης.
Γιούχτας = βουνό τής Κρήτης στον νομό Ηρακλείου.
Βρύσινας = βουνό τής Κρήτης στον νομό Ρεθύμνης.
Ταυρωνίτης = χωριό των Χανίων.
Βίντεο στο Youtube με το τραγούδι:
Η Μάχη της Κρήτης – Κώστας Μουντάκης
-https://www.youtube.com/watch?v=EAyZjGPB_dA-
-https://www.youtube.com/watch?v=PfFJn3Rkgfw-
Η Μάχη της Κρήτης – Κώστας Μουντάκης (ακολουθούμενο από σχετικό ντοκυματέρ)
-https://www.youtube.com/watch?v=V9d7NIuyZ7g-