Ψυχολογία: Επιστήμη ή μόδα; Αμφισβητώντας την Επιστημονικότητά της υπό το Φως της Θεολογίας και της Ιστορικής παράδοσης.

Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.

Η ψυχολογία παρουσιάζεται σήμερα ως επιστήμη του νου και της συμπεριφοράς. Ωστόσο, όταν εξεταστεί υπό το πρίσμα της ορθόδοξης θεολογίας αλλά και της ιστορικής εμπειρίας και της παράδοσης, διαπιστώνεται ότι όχι μόνο δεν διαθέτει σταθερό επιστημονικό υπόβαθρο, αλλά πολλές φορές στέκεται σε αντίθεση με την πνευματική φύση του ανθρώπου, όπως τη διδάσκει η Εκκλησία.

Η Αγία Γραφή δεν αντιλαμβάνεται την ψυχή ως προϊόν εγκεφαλικών λειτουργιών ή συναισθηματικών αντιδράσεων. Η ψυχή είναι πνοή Θεού (Γεν. 2:7), αθάνατη, με προορισμό τη σωτηρία. Οι Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης και ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, τονίζουν ότι η ψυχή θεραπεύεται όχι μέσω τεχνικών, αλλά μέσω της ασκήσεως, της ταπείνωσης και της χάριτος του Αγίου Πνεύματος.

Οι προγενέστερες γενιές, οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας που δεν διέθεταν ούτε επιστημονικά εγχειρίδια ούτε ψυχολόγους, αντιμετώπιζαν τη ζωή με πίστη, καρτερία και πνευματική αξιοπρέπεια. Ο πόνος, η φτώχεια, οι απώλειες – όλα περνούσαν μέσα από το φίλτρο της προσευχής και της ελπίδας στον Θεό. Οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας δεν είχαν «κλινική κατάθλιψη» αλλά «λύπη κατά Θεόν»(χαρμολύπη), που θεραπευόταν με μετάνοια και θεία κοινωνία, όχι με συνεδρίες αντί αδράς αμοιβής εννοείται.

Πέρα από τα παραπάνω το βασικότερο είναι ότι η ψυχολογία, ως «επιστήμη», είναι εσωτερικά αντιφατική. Δεν υπάρχει κοινά αποδεκτή θεωρία σύμφωνα με αυτήν για το τι είναι η ψυχή, πώς λειτουργεί ο άνθρωπος ή ποιο είναι το νόημα της ψυχικής ασθένειας. Παρατηρείται έντονη διάσταση, ακόμη και μεταξύ των ίδιων των ιδρυτών της ψυχολογικής σκέψης.

Ζίγκμουντ Φρόιντ: Ερμήνευσε τον άνθρωπο ως μια οντότητα καθοδηγούμενη από απωθημένα σεξουαλικά ένστικτα. Θεμελίωσε τον ψυχικό κόσμο σε υποσυνείδητες συγκρούσεις και απέκλεισε κάθε πνευματική διάσταση.

Καρλ Γιουνγκ: Αντιτάχθηκε στον Φρόιντ, δίνοντας έμφαση στο «συλλογικό ασυνείδητο» και στο μυστικιστικό, σχεδόν θρησκευτικό υπόβαθρο της ψυχής, εισάγοντας έννοιες από την αλχημεία, την ανατολική φιλοσοφία και την αστρολογία.

Μπι Φ. Σκίνερ (συμπεριφοριστής): Απέρριψε το ασυνείδητο και υποστήριξε ότι ο άνθρωπος είναι απλώς το άθροισμα των εξωτερικών ερεθισμάτων και αντιδράσεων – χωρίς εσωτερικό «εγώ», χωρίς ελευθερία, χωρίς ψυχή.

Καρλ Πόπερ (φιλόσοφος της επιστήμης): Τόνισε ότι η ψυχανάλυση δεν είναι επιστήμη, διότι δεν μπορεί να διαψευσθεί. Δηλαδή, καμμία θεωρία της δεν μπορεί να ελεγχθεί ή να απορριφθεί με πειραματικά δεδομένα – κάτι που αποτελεί βασική αρχή κάθε αυθεντικής επιστήμης.

Οι παραπάνω είναι μόνο μερικές από τις βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις υπάρχουν και άλλοι πολλοί Πιαζέ, Μασλοού, Μποουέν κ.ο.κ., που ο καθένας ξεκινάει από διαφορετική αφετηρία και οπτική. Πώς μπορεί λοιπόν με βάση την κοινή λογική μια επιστήμη να είναι έγκυρη, όταν δεν συμφωνεί ούτε στον ορισμό του αντικειμένου της; Αυτή η εσωτερική ασυνέπεια θέτει σοβαρά ερωτήματα για το κατά πόσον η ψυχολογία μπορεί να σταθεί ως ισότιμη επιστήμη λ.χ. με τη φυσική την ιατρική ή τα μαθηματικά.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι σε μια εποχή ανεξέλεγκτης εκκοσμίκευσης, η ψυχολογία έχει εν μέρει “υποκαταστήσει” τη λειτουργία της Εκκλησίας. Ο ψυχολόγος, αντί του πνευματικού, ακούει εξομολογήσεις, δίνει «καθοδήγηση» και συμβουλές, χωρίς όμως να παρέχει μετάνοια, άφεση, ή Χάρη. Η ψυχή δεν σώζεται με συμβουλές και ασκήσεις, αλλά με αγώνα, ταπείνωση και τη ζωντανή σχέση με τον Χριστό.

Για να γίνω ακόμη πιο παραστατικός, η ψυχολογία προσπαθεί να θεραπεύσει τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, όπως θα προσπαθούσε κανείς να θεραπεύσει τον καρκίνο με ένα απλό ντεπόν: ανακουφίζει προσωρινά τα συμπτώματα, αλλά αγνοεί τη ρίζα της ασθένειας. Είναι σαν να δροσίζεις τον πυρετό χωρίς να αντιμετωπίζεις τη μόλυνση. Η ψυχολογία βλέπει την ψυχή σαν ένα μηχάνημα που χαλάει αντιθέτως η Εκκλησία τη βλέπει σαν παιδί του Θεού που πονά και ζητά σωτηρία.

Οι Άγιοι της Εκκλησίας –όπως ο Άγιος Σιλουανός, ο Άγιος Πορφύριος, ο Άγιος Παΐσιος– δέχθηκαν ανθρώπους με μεγάλα ψυχικά τραύματα, χωρίς να εφαρμόσουν τεχνικές ή ψυχοθεραπείες. Τους μιλούσαν για μετάνοια, προσευχή, υπακοή και Χριστό. Και θεραπεύτηκαν. Η Εκκλησία γνωρίζει την αληθινή φύση της ψυχής, γιατί έχει τον ίδιο τον Δημιουργό της.

Κλείνοντας θα πω ότι η ψυχολογία σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζεται ως επιστήμη, αλλά οι ίδιες οι θεωρητικές της βάσεις είναι αντιφατικές, μεταβλητές και συχνά αντιπνευματικές. Σε αντίθεση, η Ορθόδοξη θεολογία προσφέρει συνεκτική, αποκαλυπτική και διαχρονική γνώση για τον άνθρωπο, την ψυχή και τη θεραπεία της. Οι παλαιότεροι άνθρωποι, δίχως επιστήμονες και φάρμακα, ζούσαν ειρηνικά με τον Θεό. Η αληθινή «επιστήμη της ψυχής» παραμένει η ζωή εν Χριστώ.