Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.
1. Ιδεολογική, πολιτιστική και γεωπολιτική συνέχεια
Από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (356–323 π.Χ.), η έννοια της οικουμενικής βασιλείας κατέκτησε τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Ο Μέγας Κωνσταντίνος (272–337 μ.Χ.) όχι μόνο υιοθέτησε αυτό το μοντέλο, αλλά το επανερμήνευσε μέσω της χριστιανικής πίστης, δημιουργώντας μια νέα αυτοκρατορική παράδοση που βασιζόταν ξεκάθαρα σε ελληνιστικά θεμέλια.
Ο Αλέξανδρος στόχευε στην ενοποίηση των λαών της Ανατολής και της Δύσης σε ένα ενιαίο πολιτισμικό σώμα με επίκεντρο τον ελληνισμό. Ο Κωνσταντίνος, αιώνες αργότερα, επιχείρησε ένα αντίστοιχο εγχείρημα: την ενοποίηση της αυτοκρατορίας υπό τη χριστιανική οικουμενικότητα, με κέντρο την ελληνική Ανατολή.
Κατά τον λάτρη της Ελληνικής ιστορίας E. R. Dodds:
«Ο Κωνσταντίνος ήταν ο μόνος μετά τον Αλέξανδρο που κατόρθωσε να θεμελιώσει μια παγκόσμια βασιλεία με υπερεθνικό όραμα»
(E. R. Dodds, Pagan and Christian in an Age of Anxiety, Cambridge University Press, 1965)
2. Η επιλογή της Κωνσταντινούπολης: Νέα Αλεξάνδρεια
Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.) ως νέας πρωτεύουσας δεν ήταν τυχαία. Ο Κωνσταντίνος μιμήθηκε τον Αλέξανδρο, που ίδρυε πόλεις ως φορείς ελληνικού πολιτισμού. Η Κωνσταντινούπολη, όπως και η Αλεξάνδρεια, ιδρύθηκε σε στρατηγική τοποθεσία και σχεδιάστηκε για να είναι κέντρο πολιτισμού και εξουσίας.
Κατά την καθηγήτρια Αρχαίας και Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Averil Cameron:
«Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε το σημαντικότερο γεγονός μετά την Αλεξάνδρεια για την ελληνική παράδοση στον ρωμαϊκό κόσμο»
(Cameron, The Later Roman Empire, Harvard University Press, 1993)
3. Ο ελληνικός χαρακτήρας της βασιλείας
Ο Κωνσταντίνος, παρότι Ρωμαίος αυτοκράτορας, ανέδειξε τον ελληνισμό ως το πολιτισμικό υπόβαθρο της νέας αυτοκρατορίας. Η γλώσσα της Ανατολής, η παιδεία των αυλικών και η ίδια η Εκκλησία ήταν ελληνόφωνες.
Ο εκκλησιαστικός ιστορικός του 5ου αιώνα μ.Χ Σωκράτης Σχολαστικός αναφέρει ότι ο Κωνσταντίνος:
«Ἐτιμᾶ τὴν Ἑλληνικὴν γλῶσσαν καὶ παιδείαν ὡς μέσον διοικήσεως καὶ διαφωτισμοῦ»
(Εκκλησιαστική Ιστορία, Βιβλ. Α΄)
4. Θεοκρατική βασιλεία και η αποθέωση του ηγεμόνα
Ο Αλέξανδρος είχε θεοποιηθεί εν ζωή· οι ελληνιστικοί βασιλείς τον μιμήθηκαν. Ο Κωνσταντίνος εισήγαγε την ιδέα του “ἐπίκοινον Θεοῦ και βασιλέως”, δηλαδή ότι ο αυτοκράτορας κυβερνά κατ’ εντολήν Θεού – όχι πλέον με παγανιστική αποθέωση, αλλά με χριστιανικό μανδύα.
Κατά τον Κωνσταντίνο Ζ΄ Πορφυρογέννητο αυτοκράτορα της Μακεδονικής δυναστείας:
«Ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ἀντελήφθη τὴν ἐνότητα τοῦ κόσμου κατὰ τὸ Ἀλεξανδρικὸν πρότυπον, ἀλλ’ ἐν Χριστῷ»
(Περί Βασιλείου Τάξεως, κεφ. 5)
5. Εκστρατείες και στρατηγική ενοποίησης
Ο Κωνσταντίνος έδωσε βάρος σε εκστρατείες ενότητας και σταθερότητας, όπως και ο Αλέξανδρος. Επιδίωξε όχι μόνο νίκες, αλλά και θρησκευτική-πολιτιστική σύνθεση, με τον χριστιανισμό να παίρνει τη θέση του ελληνισμού ως παγκόσμιας πολιτισμικής πρότασης.
Κατά τον Άγγλο ιστορικό λάτρη της Ελληνικής ιστορίας Robin Lane Fox:
«Ο Κωνσταντίνος δεν ήταν μόνο νέος Αύγουστος· υπήρξε ένας νέος Αλέξανδρος που έδωσε στην οικουμένη μια πίστη αντί για μια γλώσσα»
(Pagans and Christians, Penguin Books, 1987)
Συμπέρασματικα
O Μέγας Κωνσταντίνος δεν υπήρξε απλώς ένας ρωμαίος αυτοκράτορας αλλά ήταν συνεχιστής του οικουμενικού ελληνιστικού ιδεώδους, που πρώτος εξέφρασε ο Μέγας Αλέξανδρος. Επανέφερε το όραμα μιας ενωμένης αυτοκρατορίας, με πνευματικό άξονα αυτή τη φορά τον χριστιανισμό, αλλά με πολιτισμικό υπόβαθρο τον ελληνισμό. Η Κωνσταντινούπολη υπήρξε η Νέα Αλεξάνδρεια, και ο ίδιος ο Κωνσταντίνος, με όρους πολιτικής, πολιτισμικής και γεωστρατηγικής σκέψης, ήταν ο νέος Αλέξανδρος του χριστιανικού κόσμου.
Ενδεικτική βιβλιογραφία – Πηγές
Κωνσταντῖνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος, Περί Βασιλείου Τάξεως, εκδ. Dagron
Σωκράτης Σχολαστικός, Εκκλησιαστική Ιστορία
E. R. Dodds, Παγανιστές και Χριστιανοί σε μια εποχή ανησυχίας, Cambridge University Press, 1965
Averil Cameron, Η ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Harvard University Press, 1993
Robin Lane Fox, Παγανιστές και Χριστιανοί, Penguin Books, 1987