Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.
Η μάχη της Μενίνας δεν ήταν απλώς μια στρατιωτική αναμέτρηση· ήταν η ζωντανή απόδειξη της αδάμαστης θέλησης και του απαράμιλλου ηρωισμού των Ελλήνων ανταρτών του ΕΔΕΣ. Σε δύο ημέρες φονικού αγώνα, οι αντάρτες, με πείσμα και αυταπάρνηση, κατάφεραν να συντρίψουν έναν πανίσχυρο εχθρό, αποδεικνύοντας ότι η πίστη στην πατρίδα και η αφοσίωση στην ελευθερία υπερβαίνουν κάθε εμπόδιο. Οι ήρωες αυτοί, με το αίμα τους και την ανδρεία τους, σφράγισαν μια σελίδα δόξας που θα φωτίζει για πάντα την νεότερη ιστορία της Ελλάδας. Ο ΕΔΕΣ, μέσα από τη μάχη αυτή, ανέδειξε ότι η αγωνιστικότητα και η γενναιότητα μπορούν να αλλάξουν τη ροή των γεγονότων και να εμπνεύσουν τις επόμενες γενιές, κάνοντας το όνομα της Μενίνας (σημερινής Νεράιδας Θεσπρωτίας) συνώνυμο της τιμής και της απαράμιλλης προσφοράς στον αγώνα της πατρίδας.
Σε αυτό το πλαίσιο, στις 17 Αυγούστου 1944 οι άνδρες του ΕΔΕΣ υπό τη διοίκηση του Στρατηγού Ζέρβα, έλαβαν διαταγή να εκπορθήσουν το στρατόπεδο της Μενίνας, όπου ήταν στρατοπεδευμένο ένα ισχυρό τμήμα Γερμανών και Τσάμηδων. Η τοποθεσία αυτή είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, καθώς αποτελούσε κόμβο των οδών Ιωαννίνων, Παραμυθιάς, Φιλιατών και Ηγουμενίτσας. Το στρατόπεδο φυλασσόταν από 250 Γερμανούς, άριστα εξοπλισμένους, και 800 ένστολους Τσάμηδες, που είχαν λάβει ειδική εκπαίδευση από τους κατακτητές.
Μόλις δόθηκε η εντολή, οι αντάρτες, αντλώντας δύναμη από την πίστη τους στους προγόνους τους, τους Σουλιώτες, άρχισαν την αιφνιδιαστική επίθεση. Οι Γερμανοί, παρόλο που αμύνθηκαν με πείσμα, αιφνιδιάστηκαν από τη γενναιότητα των ανταρτών. Το Ι Τάγμα του 3/40 Συντάγματος καθηλώθηκε 100 μέτρα από τις οχυρές θέσεις των Γερμανών, με σοβαρές απώλειες, αλλά οι διοικητές των λόχων πρώτης γραμμής, υπολοχαγός Χόνδρος και υπολοχαγός Φωτάκης, επέδειξαν απαράμιλλο ηρωισμό. Ο Χόνδρος, παρά τα πέντε σοβαρά τραύματα από θραύσματα όλμων, δεν εγκατέλειψε τη θέση του.
Την επόμενη μέρα, 18 Αυγούστου, το ΙΙΙ Τάγμα υπό τον Επίλαρχο Κατσαδήμα επιτέθηκε στο οχυρό συγκρότημα, με επικεφαλής τον Ιερό Λόχο του Συντάγματος υπό τον Ίλαρχο Χαρβαλάκη, και διμοιρίτες τον Υπίλαρχο Σούτσο και τον ανθ/γό Τρίμπο. Παρά τη σφοδρή αντίσταση των Γερμανών, οι αντάρτες πλησίασαν στα 50 μέτρα από τα οχυρά, με απώλειες, μεταξύ των οποίων ο θάνατος του ανθ/γού Τρίμπου και ο τραυματισμός του υπολοχαγού Σούτσου.
Στις κρίσιμες ώρες, επτά γερμανικά αυτοκίνητα προσπάθησαν να διασπάσουν τις γραμμές των ανταρτών, αλλά η αποφασιστικότητα των ανδρών του ΕΔΕΣ δεν κάμφθηκε. Με την προώθηση ενός αντιαρματικού πυροβόλου, οι αντάρτες κατέλαβαν τις θέσεις των Γερμανών. Στις 15:00, 47 Γερμανοί παραδόθηκαν τραυματισμένοι, ενώ ο Ιερός Λόχος είχε ήδη καταλάβει το οχυρό. Από εκεί και πέρα, η αντίσταση του εχθρού έπαψε ολοκληρωτικά.
Οι απώλειες των ανταρτών ήταν βαρύτατες, 25 ήρωες έπεσαν, μεταξύ των οποίων και ο Άγγλος Ταγματάρχης Δαυίδ Ουάλας, ενώ 40 ακόμη τραυματίστηκαν. Οι εχθρικές δυνάμεις υπέστησαν ολοκληρωτική καταστροφή 92 νεκροί και 109 τραυματίες Γερμανοί, ενώ οι 800 Τσάμηδες εξοντώθηκαν σχεδόν όλοι.
Η στρατηγική και η ηρωική δράση των διοικητών του ΕΔΕΣ, όπως ο Συνταγματάρχης Βασίλειος Καμάρας, ο Αντισυνταγματάρχης Αριστείδης Κρανιάς, οι οπλαρχηγοί Φώτο Κίτσιος και Κώτσιο Νικόλας, και οι Επίλαρχοι Ιωάννης Κατσαδήμας και Γεώργιος Αγόρος, εξασφάλισαν την πλήρη νίκη και τη δόξα της πατρίδας. Ακόμη και το στρατηγείο Μέσης Ανατολής απέστειλε συγχαρητήρια για τη γενναιότητα και το θάρρος των ανδρών του ΕΔΕΣ: «Η γεναιότης και η μαχητικότης των ανδρών σας εκίνησαν τον θαυμασμό του Ελληνικού λαού, των Συμμάχων και όλου του κόσμου. Τα κατορθώματά σας ξαναζωντάνεψαν την δόξαν των Ελληνικών όπλων και γράφουν νέας επικάς σελίδας δια την Ελλάδα».
Η μάχη της Μενίνας παραμένει μια από τις πιο λαμπρές σελίδες της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Η θυσία, η αφοσίωση και η ηρωική γενναιότητα των ανδρών του ΕΔΕΣ ενέπνευσαν και συνεχίζουν να εμπνέουν γενιές Ελλήνων, κάνοντας το όνομα της Μενίνας συνώνυμο της τιμής, της ανδρείας και της απαράμιλλης προσφοράς στον αγώνα για την ελευθερία.
