Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.
Η ρήση «καλύτερα τούρκικο φέσι παρά παπική τιάρα», αποδιδόμενη κατ’ αρχάς στον τελευταίο Μέγα Δούκα της Ρωμανίας Λουκά Νοταρά και κατά δεύτερον στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό( ειδικότερα μέσω αυτών που υποστήριζε με τις διδαχές του,1714–1779), δεν αποτελεί έκφραση απλής υποταγής ή μισαλλοδοξίας. Είναι η βαθιά διαπίστωση ενός λαού που, μέσα σε πολιτικές σκλαβιές, αρνήθηκε να χάσει την πνευματική του ταυτότητα και να αλλοιωθεί από τη Δύση.
1. Το ιστορικό πλαίσιο της φράσης
Κατά την οθωμανική κυριαρχία, η Ορθοδοξία λειτούργησε ως πυλώνας διατήρησης της ελληνικής γλώσσας και συνείδησης, μέσω του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των σχολείων της Εκκλησίας. Αντιθέτως, η εμπειρία με τη Δύση, ιδίως την παπική, ήταν γεμάτη διωγμούς και πνευματική αλλοίωση.
2. Ιστορικές εμπειρίες καταπίεσης από τη Δύση
α) Η Λατινοκρατία (1204–1261)
Με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, οι Ορθόδοξοι εκδιώχθηκαν και αντικαταστάθηκαν από παπικούς κληρικούς. Η βίαιη προσπάθεια εκλατινισμού και οι διώξεις ήταν συστηματικές [1].
β) Η Ψευδοένωση της Φλωρεντίας (1439)
Η ένωση με τη Ρώμη, υπό την πίεση της απειλής των Οθωμανών, απερρίφθη από τον λαό, που αρνείτο να παραδώσει την πίστη του. Η λαϊκή ρήση «Και αν ακόμα Τούρκος γίνει βασιλιάς, θα υπομείνω, μα παπικόν όχι!» αντικατοπτρίζει το πάθος αυτό [2]. Ο Μάρκος Ευγενικός(φωτό), μοναδικός αρνητής της ένωσης, έγινε σύμβολο αντίστασης.
3. Η Ορθοδοξία υπό την Οθωμανική κυριαρχία
Παρά τη σκλαβιά, η Εκκλησία διατήρησε την πνευματική ακεραιότητά της, κάτι που δεν συνέβη σε περιοχές υπό παπική επιρροή. Ο Κοσμάς ο Αιτωλός τόνιζε πως το «φέσι» συμβολίζει την εξωτερική δουλεία που αφήνει την ψυχή ελεύθερη, ενώ η «τιάρα» την πνευματική υποδούλωση [3].
4. Από τη βαυαροκρατία στον δυτικό μιμητισμό
α) Ο Όθωνας και η εκκοσμίκευση της Εκκλησίας
Μετά την ανεξαρτησία, το ελληνικό κράτος με τον Όθωνα επέβαλε τον έλεγχο της Εκκλησίας και την υιοθέτηση δυτικών προτύπων, απομακρύνοντας τον λαό από τις παραδοσιακές ρίζες του [4].
β) Οικονομική και πολιτιστική εξάρτηση
Η Ελλάδα γνώρισε σειρά εξαρτήσεων από τη Δύση, που συνεχίζονται μέχρι σήμερα, προκαλώντας αποδόμηση της εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας μέσα από πολιτιστική αλλοτρίωση και ηθικό σχετικισμό [5][6].
Ο Φώτης Κόντογλου, βαθύς γνώστης της ορθόδοξης παράδοσης, υπογράμμιζε:
«Μεγάλο κακό μάς έκανε η Φραγκιά. Μας πήρε την πίστη, μας έμαθε άλλη λαλιά, άλλο φρόνημα, και μας έκανε ψεύτικους» [7].
Και επιπλέον:
«Η Ελλάδα είναι Ορθόδοξη· αν χάσει την Ορθοδοξία, δεν της μένει τίποτε» [8].
Καταλήγοντας η περίφημη και αμφιλεγόμενη φράση του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού δεν απευθυνόταν απλώς σε μια εποχή σκλαβιάς, αλλά ήταν κραυγή αντίστασης απέναντι στον πνευματικό και πολιτιστικό αποχρωματισμό, που προωθούσαν τόσο οι παπικοί όσο και οι νεωτεριστές.
Οι νεωτεριστές, εντός και εκτός Ελλάδας, προσπάθησαν να πείσουν τον λαό ότι η εγκατάλειψη της Ορθοδοξίας και των παραδόσεών του είναι προϋπόθεση για τον “εκσυγχρονισμό” και την “πρόοδο”. Στην ουσία, αυτό σήμαινε πνευματική υποδούλωση και αλλοτρίωση.Ο Κοσμάς, με τη φράση του, τόνιζε ότι καλύτερα να υποστεί κάποιος πολιτική σκλαβιά που δεν αγγίζει την πίστη του, παρά να ελευθερωθεί αλλά χάνοντας την ψυχή του.
Σήμερα βλέπουμε καλύτερα από ποτέ, ότι με τον πολιτισμικό και ηθικό κατακερματισμό, η φράση αποκτά και πάλι πλήρη σημασία. Η σύγχρονη “τιάρα” είναι οι ξένες επιρροές(«woke» κουλτούρα, υπερ-δικαιωματισμός, ανθρωποφοβική ζωολατρία κ.ο.κ) που αποδομούν την ελληνική ταυτότητα, θρησκευτική και εθνική, και υπονομεύουν το μέλλον του λαού μας.
Η κληρονομιά του Κοσμά και η φωνή του Κόντογλου μας καλούν να διαφυλάξουμε τον πνευματικό μας πυρήνα, χωρίς συμβιβασμούς με φανταχτερές, αλλά από την άλλη ξένες και άκαρπες ιδεολογίες.
Βιβλιογραφία
Στήβεν Ράνσιμαν, Η Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία, μτφρ. Ν. Μ. Παναγιωτόπουλος, εκδ. Δόμος,
Δ. Γρηγορόπουλος (επιμ.), Μάρκος Ευγενικός, ο Εφέσου, εκδ. Αρμός
Ιστορικά κείμενα Κοσμά Αιτωλού, συλλογή και μελέτη, εκδ. Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως,
Σπύρος Καργάκος, Η Ελλάς κατά την περίοδον του Όθωνος, εκδ. Ποιότητα, Αθήνα 2010.
Βασίλης Μαρκεζίνης, Η Ελλάς των Κρίσεων, εκδ. Λιβάνης, Αθήνα 2012.
Παναγιώτης Καζάκος, Η ελληνική οικονομία στον 20ό αιώνα, εκδ. Παπαζήσης
Φώτης Κόντογλου, Έκφρασις Ορθοδόξου Εικονολογίας, εκδ. Αστήρ
Φώτης Κόντογλου, Πεζογραφήματα, επιμ. Α. Κούρκουλας, εκδ. Ίκαρος