Μαχή του Μυριοκέφαλου, η Ταφόπλακα του Αυτοκρατορικού Ελληνισμού.

Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.

Στις 17 Σεπτεμβρίου 1176 σφραγίστηκε οριστικά η τύχη της Αυτοκρατορίας της Ρωμανίας στην Ανατολή. Στα στενά του Μυριοκέφαλου, μέσα στα τραχιά φαράγγια του Ταύρου, ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός, τελευταίος μεγάλος οραματιστής της Κομνήνειας δυναστείας, είδε να καταρρέει το όνειρο της ανακατάκτησης της Μικράς Ασίας. Η ήττα δεν ήταν απλώς στρατιωτική αλλά υπαρξιακή. Από εκεί και πέρα, ο αυτοκρατορικός ελληνισμός δεν είχε πια επιστροφή προς την καρδιά της Ανατολής.

Η εκστρατεία του Μανουήλ είχε ξεκινήσει με την αίγλη των παλαιών αυτοκρατόρων. Ένα στράτευμα πολυάριθμο, με συμμάχους από τα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή, πορεύτηκε φορτωμένο με πολιορκητικές μηχανές, με σκοπό να πλήξει την καρδιά του Σελτζουκικού σουλτανάτου,το Ικόνιο. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας πίστευε ότι, αν έπαιρνε την πρωτεύουσα, η Ρωμανία θα ξαναγινόταν κυρίαρχη της Ανατολίας.

Όμως η φρόνηση εγκαταλείφθηκε μπροστά στη φιλοδοξία. Ο Κιλτζ Αρσλάν Β΄, σοφότερος και υπομονετικός, δεν τόλμησε να συγκρουστεί σε ανοιχτό πεδίο. Αντίθετα, έκρυψε τις δυνάμεις του στα υψώματα του Μυριοκέφαλου και περίμενε. Όταν ο δυσκίνητος βυζαντινός στρατός εισήλθε στα στενά, βαρυφορτωμένος και χωρίς αναγνώριση του εδάφους, η παγίδα έκλεισε. Οι Σελτζούκοι όρμησαν από τις πλαγιές, κατέκοψαν τις φάλαγγες, έκαψαν τα εφόδια και τα πολιορκητικά μηχανήματα, σκόρπισαν τον φόβο. Ο Νικήτας Χωνιάτης περιγράφει τη σκηνή με γλώσσα σχεδόν αποκαλυπτική: «ὡς χείμαρρος κατέπεσον ἐξ ὀρῶν, ἐξολοθρεύοντες ἅπαν τὸν δρόμον τῶν Ῥωμαίων» (Historia).

Η συντριβή δεν εξόντωσε τον στρατό, αλλά κατέστρεψε την ψυχή της εκστρατείας. Ο Μανουήλ αναγκάστηκε να ζητήσει ειρήνη και να δεχθεί όρους ταπεινωτικούς. Η αποτυχία αυτή, σημειώνει ο Κίνναμος, «ἔσβησε τὴν ἐλπίδα ἀναστάσεως τῶν Ῥωμαϊκῶν πραγμάτων». Με το Μυριοκέφαλο, η Ρωμανία έχασε όχι απλώς μια μάχη, αλλά τη δυνατότητα να ανακτήσει ποτέ ξανά την Ανατολή.

Αν το Ματζικέρτ (1071) ήταν η αρχή της απώλειας, το Μυριοκέφαλο ήταν η τελεσίδικη σφραγίδα. Μετά από εκείνη την ημέρα, οι Σελτζούκοι δεν ήταν πια περαστικοί επιδρομείς αλλά εγκατεστημένοι κυρίαρχοι. Η Ανατολική Μικρά Ασία άρχισε να τουρκοποιείται αμετάκλητα, και ο αυτοκρατορικός ελληνισμός έπαψε να είναι η αυτονόητη δύναμη της περιοχής.

Έτσι, το Μυριοκέφαλο δεν μνημονεύεται μόνο ως μια χαμένη μάχη, αλλά ως ο τάφος μιας ιστορικής δυνατότητας, ήταν δυστυχώς η στιγμή που η Ρωμανία εγκατέλειψε την Ανατολή της, αφήνοντάς την σε νέα χέρια. Από τότε, το μέλλον του Ελληνισμού θα στρεφόταν αναγκαστικά προς τη Δύση και προς την ίδια του την επιβίωση.

Η μνήμη του Μυριοκεφάλου βέβαια δεν έχει μόνο ιστορική αξία, είναι και υπόμνηση για το παρόν και το μέλλον. Οι ήττες της ιστορίας μας υπενθυμίζουν ότι η αλαζονεία και η έλλειψη φρόνησης πληρώνονται ακριβά, ενώ η ενότητα και η εγρήγορση είναι απαραίτητες για την επιβίωση ενός έθνους. Σήμερα, όταν οι γείτονες οικοδομούν δόγματα όπως οι λεγόμενες «Γαλάζιες Πατρίδες» και διδάσκουν από μικρή ηλικία τον αλυτρωτισμό και την επεκτατική τους ιδεολογία, ο Ελληνισμός δεν έχει την πολυτέλεια να επαναπαύεται.

Τα διδάγματα του Μυριοκεφάλου και του Μαντζικέρτ μας καλούν να βλέπουμε καθαρά τους κινδύνους, να προνοούμε αντί να παρασυρόμαστε από εφήμερες φιλοδοξίες, και να διατηρούμε ακέραιη τη δύναμη, την ψυχραιμία και την ενότητα μας. Μόνο έτσι το παρελθόν δεν θα επαναληφθεί ως τραγωδία, αλλά θα γίνει φάρος για ένα μέλλον πιο ασφαλές και πιο ελεύθερο.