Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.
Αφορμή για το παρόν αφιέρωμα στάθηκε ένα πρόσφατο άρθρο του κατά τα άλλα αξιόλογου δημοσιογράφου Μανώλη Κοττάκη στην εφημερίδα «Εστία» [Σημ. Αντίβαρου: άρθρο Μανώλη Κοττάκη, «Ποιός εἶναι ὁ Πήλιος Γούσης;», ΕΣΤΙΑ, Δ. 29 Σεπτ. 2025, φ. 43.258, σελ. 1, 3 και αναδημ. στην ηλεκτρονική έκδοση 30/9/2025], όπου για ακόμη μία φορά είδα να γίνεται (ίσως άθελα) λανθασμένη χρήση του ονόματος του Πήλιου Γούση ως συνώνυμου της προδοσίας. Η αναφορά αυτή με στενοχώρησε και με προβλημάτισε βαθιά γιατί πίσω από αυτό το όνομα δεν κρύβεται ένας προδότης, αλλά ένας άνθρωπος που πολέμησε, υπέφερε και πέθανε για την ελευθερία. Ένιωσα, λοιπόν, την ανάγκη να ξαναπιάσω το νήμα αυτής της παλιάς, μα πάντα ανοιχτής ιστορικής αδικίας, και να αναζητήσω την αλήθεια μέσα από τα γεγονότα και τις πηγές, πέρα από στερεότυπα και παραδόσεις.
Στην εθνική μας μνήμη υπάρχουν μορφές που σφραγίστηκαν με ανεξίτηλες ταμπέλες. Ο Πήλιος Γούσης είναι ίσως η πιο αδικημένη από όλες. Για σχεδόν δύο αιώνες, το όνομά του υπήρξε συνώνυμο της προδοσίας, του ανθρώπου που «άνοιξε» την πύλη του ηρωικού Σουλίου στους Τούρκους. Από την άλλη πλευρά όμως, η έρευνα, η λογική και η ιστορική τεκμηρίωση αποκαλύπτουν μια εντελώς διαφορετική αλήθεια: ο Πήλιος Γούσης δεν υπήρξε προδότης, αλλά ένας από τους θαρραλέους Σουλιώτες που πολέμησαν, υπέφεραν και έπεσαν για την ελευθερία.
Η ιστορία του «προδότη Γούση» ξεκινά από τις σελίδες του όχι και τόσο αξιόπιστου Χριστόφορου Περραιβού, του πρώτου που κατέγραψε την πτώση του Σουλίου. Εκεί, μέσα από προσωπικές αντιπαραθέσεις και φατριακές έριδες μεταξύ των Σουλιωτικών οικογενειών, ο Περραιβός αναφέρει το όνομα του Γούση ως συνεργού του Αλή Πασά.
Ο Περραιβός, ωστόσο, φαίνεται πως δεν ήταν ιδιαίτερα αντικειμενικός. Ως αφοσιωμένος στη «φάρα» των Τζαβελλαίων, αντιπαλευόταν με πάθος την αντίστοιχη των Μποτσαραίων, στην οποία ήταν προσκείμενος ο Πήλιος Γούσης. Ένα χρόνο πριν από τη δεύτερη έκδοση του βιβλίου του, στη Συνέλευση της Κέρκυρας, ο Περραιβός ζήτησε από τους Σουλιώτες να τον ορίσουν πληρεξούσιο σε επιτροπή που θα μετέβαινε στη Βιέννη, για να ζητήσει τη στήριξη του αυτοκράτορα Αλέξανδρου. Σύμφωνα με τις πηγές, ο Πήλιος Γούσης φαίνεται να τον… κατσάδιασε, λέγοντάς του με έμφαση: «Περραιβέ, οι Σουλιώται έχουν άνδρας να υπερασπισθούν τα δίκαιά των!»
Αυτό φαίνεται να εξηγεί πολλά σχετικά με τις εκδόσεις του βιβλίου του Περραιβού. Η πρώτη έκδοση του 1803, την ίδια εποχή με τα γεγονότα, αναφέρει ως υπεύθυνους για την πτώση και την καταστροφή του Σουλίου τον Γιώργη Μπότσαρη, τον Παλάσκα, τον Διαμαντή Ζέρβα και τον γέρο Κουτσονίκα. Πουθενά δεν εμφανίζεται το όνομα του Γούση. Αυτό προστέθηκε ως “δια μαγείας” μόνο στις δύο επόμενες εκδόσεις, του 1815 και του 1857 δηλαδή μετά το… κατσάδιασμα στη Συνέλευση της Κέρκυρας, αφήνοντας να εννοηθεί πως η «προδοσία» του Γούση ήταν μάλλον προϊόν πολιτικών και προσωπικών αντιπαραθέσεων παρά ιστορικό γεγονός.
Σύμφωνα με την καθιερωμένη παράδοση, ο Γούσης υποτίθεται ότι υπέδειξε στους Τούρκους ένα αφύλακτο μονοπάτι που οδηγούσε στο Κούγκι, προδίδοντας τους συμπατριώτες του έναντι χρηματικού ανταλλάγματος. Κανένα αποδεικτικό στοιχείο δεν επιβεβαιώνει αυτόν τον ισχυρισμό. Αντιθέτως, σύγχρονες ιστορικές μελέτες δείχνουν πως το σπίτι στο οποίο οχυρώθηκαν οι 200 Τουρκαλβανοί κατά την επίθεση ανήκε στον ίδιο τον Γούση ο οποίος εκείνη τη στιγμή μαχόταν στην Κιάφα. Η «σύμπτωση» αυτή, όπως σημειώνει ο ιστορικός Κουγιτέας, ήταν αρκετή για να σπιλώσει το όνομά του.
Αν πράγματι είχε προδώσει, οι ίδιοι οι Σουλιώτες γνωστοί για τους αυστηρότατους άγραφους νόμους τιμής θα τον είχαν εκτελέσει αμέσως. Αντί γι’ αυτό, ο Πήλιος Γούσης παρέμεινε ενεργός στους κόλπους της κοινότητας, συμμετέχοντας σε συμβούλια, μάχες και αποστολές, γεγονός που αποδεικνύει πως ουδέποτε θεωρήθηκε προδότης από τους συμπολεμιστές του.
Το αληθινό του όνομα ήταν Σπύρος Πούσμπος. Μετά τη συνθηκολόγηση των Σουλιωτών κατέφυγε στην Κέρκυρα, όπου έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας το 1819 τιμή που κανείς «ύποπτος» δεν θα μπορούσε να απολαύσει. Η ένταξή του εκεί καταδεικνύει την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη που του έδειξαν οι πλέον αφιερωμένοι αγωνιστές της ελευθερίας.
Με την έναρξη της Επανάστασης του 1821, ο Γούσης πολέμησε στην Ήπειρο και αργότερα στο Μεσολόγγι, όπου έγραψε το ύστατο κεφάλαιο της ζωής του. Μαζί με τους Τζαβελλαίους, τους Βέικους και τους άλλους Σουλιώτες, στάθηκε στην πρώτη γραμμή της άμυνας, πολεμώντας με αυταπάρνηση. Ο Νικόλαος Κασομούλης τον μνημονεύει ως έναν από τους πιο ανυποχώρητους αγωνιστές κατά την πολιορκία, σημειώνοντας χαρακτηριστικά τη φράση του:
«Πουθενά δεν πηγαίνομεν! Εδώ θα πεθάνωμεν, και όποιου βαστά η καρδιά, ας κάμη αρχήν και βλέπει!»
Τον Απρίλιο του 1826, ο Πήλιος Γούσης έπεσε μαχόμενος στην Έξοδο του Μεσολογγίου. Το όνομά του είναι σήμερα χαραγμένο στο Ηρώο των Πεσόντων εκεί όπου πραγματικά ανήκει ανάμεσα στους ήρωες της Ελευθερίας.
Χρειάστηκαν σχεδόν δύο αιώνες για να αποκατασταθεί το όνομά του. Ιστορικοί όπως ο Κουγιτέας, ο Γ. Βλαχογιάννης και νεότεροι ερευνητές έφεραν στο φως στοιχεία που διαλύουν τον μύθο της προδοσίας. Η κοινωνία, ωστόσο, ακόμη συνεχίζει να χρησιμοποιεί τη φράση «έγινε Γούσης» ως συνώνυμο του προδότη, μια αδικία που μεταδόθηκε από γενιά σε γενιά.
Η ιστορία, όμως, δεν είναι άτεγκτος δικαστής· είναι μια ζωντανή διαδικασία επανόρθωσης. Όταν οι αποδείξεις διαψεύδουν τους θρύλους, η αλήθεια πρέπει να παίρνει τη θέση της και στην περίπτωση του Πήλιου Γούση, η αλήθεια είναι πλέον αδιαμφισβήτητη ο Γούσης δεν πρόδωσε πολέμησε, υπέφερε και έπεσε ως ήρωας.
Η αποκατάσταση της τιμής του Πήλιου Γούση δεν είναι απλώς ιστορικό ζήτημα, είναι πράξη ηθικής ωριμότητας ενός λαού που σέβεται την αλήθεια και το παρελθόν του. Αντί να υψώνουμε αγάλματα και να δίνουμε ονόματα οδών σε πολιτικούς όπως ο Ιωάννης Κωλέττης ή ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος πρόσωπα που η ίδια η Ιστορία έχει ήδη κρίνει για τους διχασμούς και την εξυπηρέτηση αλλοτρίων συμφερόντων της εποχής τους ίσως ήρθε η ώρα να τιμήσουμε επιτέλους εκείνους που πραγματικά το αξίζουν.
Κι αν σήμερα, στη σύγχρονη Ελλάδα, κάποιοι θέλουν να χαρακτηρίσουν έναν άνθρωπο ως «προδότη» και να τον παρομοιάσουν με κάποιον του παρελθόντος, ας ψάξουν καλύτερα την ιστορία μας δόξα τω Θεώ, βρίθει από πραγματικούς προδότες. Δεν χρειάζεται να μαγαρίζουμε, από άγνοια ή ευκολία, τη μνήμη εκείνων που πολέμησαν για την πατρίδα και την ελευθερία μας.
Το όνομά του είναι χαραγμένο στο Ηρώο του Μεσολογγίου εκεί όπου η Ιστορία δεν γράφεται με ψεύδη, αλλά με αίμα. Ο χρόνος, ο αδέκαστος κριτής, αποκατέστησε τη μνήμη του.Εαν δεν είμαστε ακόμη ώριμοι να του αποδώσουμε τις τιμές που του αναλογούν, ας πράξουμε τουλάχιστον το ελάχιστο,να πάψουμε να σπιλώνουμε το όνομά του γιατί ο Πήλιος Γούσης δεν πρόδωσε ποτέ. Πρόδωσε, όμως, η Ιστορία τη δική του αλήθεια.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Όταν ο Αλή πασάς κηρύχθηκε από την Πύλη αναγνωρισμένος εχθρός του κράτους, οι Σουλιώτες εκμεταλλεύτηκαν τη συγκυρία για να πάρουν πίσω την πατρίδα τους. Μπροστάρης μαζί μ’ άλλους σ’ αυτή την προσπάθεια κι ο Πήλιος Γούσης.
Η συνέλευση των Σουλιωτών της Κέρκυρας επέλεξε μεταξύ των άλλων αντιπροσώπων της και τον δήθεν προδότη Πήλιο Γούση και τον εξουσιοδότησε να ζητήσει από τον υποναύαρχο του σουλτανικού στόλου την πατρίδα του, που πριν λίγα χρόνια την είχε προδώσει. Η προσπάθεια δεν ευοδώθηκε κι οι Σουλιώτες εκπατρίστηκαν για άλλη μια φορά.
O Πήλιος Γούσης, εκπατρισμένος κι αυτός, κατευθύνθηκε στο Μεσολόγγι, όπου έζησε μαζί μ’ άλλους Σουλιώτες, και φυσικά, με τους Μεσολογγίτες, τη δεύτερη πολιορκία της πόλης και βρήκε ένδοξο θάνατο κατά την ηρωική Έξοδο.
Ο Π. Τζιόβας γράφει: «Προτού αρχίσει η δεύτερη πολιορκία του θρυλικού Μεσολογγίου 65 γυναικόπαιδα, οδηγούμενα από τους Θεοδ. Λάμπρου, Λ. Βέικο, Γ. Δράκο και Πήλιο Γούση μπήκαν στην πόλη με τη φροντίδα του φιλικού Αθ. Κεφαλά, ο οποίος καταγόταν από την Πρέβεζα».
Ο Γούσης μετείχε μαζί με τον Γρηγόρη Λιακατά και 500 μαχητές στην προσπάθεια διάσωσης της νησίδας Ντολμάς, η οποία τελικά αλώθηκε από τους Τούρκους.
Στις 3 του Μάρτη του 1826 μπροστά στο φάσμα της πείνας και μετά από την άλωση του Αιτωλικού συνήλθαν οι καπεταναίοι στο καλύβι του Ν. Ζέρβα και ο Πήλιος Γούσης, φαμελίτης ο ίδιος, επειδή νόμισε ότι οι μη οικογενειάρχες ήθελαν να φύγουν τους φοβέρισε με τα παρακάτω λόγια, όπως τα περιέσωσε ο επιστήθις φίλος του Νίκος Κασομούλης.
«Πουθενά δεν πηγαίνομεν! Βουνόν (εις ύψος) να το κάμη απ’ έξω, εδώ θα πεθάνωμεν, και όποιου (του) βαστά ο κώλος ας κάμη αρχήν και βλέπει. Ανατολικόν εδώ δεν το κάμνομεν».
Μέσα στο γενικό χαλασμό της εξόδου του Μεσολογγίου, χάθηκε ένδοξα και ο Πήλιο Γούσης, πολεμώντας κατά των εχθρών. Γενικά η πολιτεία του Πήλιου Γούση, με κανέναν τρόπο δεν δικαιολογεί το στίγμα του προδότη, που του έδωσε ο Χριστόφορος Περραιβός. Οι νόμοι του Σουλίου σε θέματα προδοσίας της πατρίδας ήταν ιδιαίτερα αυστηροί. Αν ήταν προδότης ο Πήλιο Γούσης θα είχε λιντσαριστεί και θανατωθεί.